Sữa hạt – món nước thời thượng – có phải là sự thay thế hoàn hảo cho sữa động vật?

Sữa hạt lành mạnh thường không lactose, ít béo, nguồn gốc thực vật – quá hợp lý cho một lối sống xanh, sạch, lành mạnh.

Nhưng liệu một ly "sữa" làm từ vài thìa yến mạch xay có thực sự thay thế được một ly sữa bò không?

ẢNH: Lưu ý tất cả các loại đậu nào cũng phải ngâm trước khi làm sữa để kích hoạt chế độ thích hợp nảy mầm của hạt thì chúng ta mới nhận được đủ dinh dưỡng từ hạt, bình thường nếu hạt chưa có điều kiện nảy mầm thì bên trong hạt sẽ có nhiều chất ức chế enzyme, acid phytic và tannin cao. Ngâm hạt còn giúp tăng lượng vitamin hấp thụ, phá vỡ gluten giúp tiêu hoá tốt hơn.

Không thể phủ nhận rằng sữa hạt có rất nhiều ưu điểm. Nó được làm từ các loại hạt như hạnh nhân, óc chó, đậu nành, hoặc các loại đậu hoặc ngũ cốc như yến mạch, kiều mạch… Hầu hết đều có ít chất béo bão hòa, không cholesterol, và đặc biệt là không chứa lactose – rất lý tưởng cho những ai bị dị ứng hoặc không dung nạp sữa bò.

Thêm vào đó, các loại hạt còn cung cấp chất chống oxy hóa, vitamin E, và chất béo tốt giúp giảm viêm và tốt cho tim mạch. Uống một ly sữa hạt vào buổi sáng, chúng ta có thể cảm thấy nhẹ bụng, dễ chịu – như thể mình đang làm điều gì đó tốt đẹp cho cơ thể.

Nhưng về bản chất, sữa hạt chỉ là nước xay lọc từ hạt, hàm lượng hạt thực tế thường chỉ 2–10%.

Trong khi đó, sữa bò là một dung dịch sinh học phức tạp, chứa đủ protein hoàn chỉnh, canxi tự nhiên, vitamin B12, iodine – những chất mà nước hạt lọc không dễ dàng tái tạo.

Ngay cả về protein – yếu tố quan trọng nhất – đa số sữa hạt (như hạnh nhân, yến mạch) đều thiếu một số amino acid thiết yếu. Chỉ có sữa đậu nành là gần tương đương với sữa bò về mặt này, nhưng đậu nành vẫn không có canxi, B12 tự nhiên, và không phải ai cũng phù hợp với isoflavone trong đậu.

Về mặt kỹ thuật, từ "sữa" (milk) truyền thống thường dùng để chỉ chất lỏng tiết ra từ tuyến vú của động vật có vú, như sữa bò, dê, mẹ...

Về mặt pháp lý, thậm chí ở Châu Âu, luật cấm gọi sản phẩm thực vật là "sữa", "phô mai", "bơ", trừ phi có ngoại lệ truyền thống (ví dụ: "sữa dừa" được chấp nhận).

Chẳng qua theo thói quen tiêu dùng (chúng ta quen với việc dùng từ "sữa" để mô tả những loại thức uống trắng, có kết cấu giống sữa động vật), cũng như về tính năng sữa hạt thường được dùng để thay thế sữa bò trong chế độ ăn – nên việc gọi là “sữa” giúp người tiêu dùng dễ hiểu mục đích sử dụng, và phải chăng về marketing là do tên gọi “sữa hạt” nghe hấp dẫn, dễ tiếp cận hơn là “nước xay hạt” hay “nước hạt lọc”.

Vậy nên, với một sản phẩm nhằm mục đích “tạm thay thế” sữa mẹ khi cần thiết như sữa công thức hầu hết đều dùng sữa bò làm sữa nền, rồi mới thêm các chất cần thiết theo công thức để “giả lập” sữa mẹ. Chỉ có một số lượng cực ít sữa công thức nền thực vật nhưng hoàn toàn buộc phải là nền đậu nành (soy-based) để đảm bảo lượng amino acid thiết yếu. Sữa hạt có giúp làm tăng lượng sữa mẹ không???

Một niềm tin nổi tiếng khác đó là uống sữa hạt giúp tăng lượng sữa mẹ ở những bà mẹ cho con bú! Vậy thực hư thế nào?

• Không có thực phẩm riêng lẻ nào (kể cả sữa hạt) có thể TRỰC TIẾP kích hoạt tuyến sữa nếu thiếu bú/mút/kích thích cơ học.

Để giải thích, thì phải xét về cơ chế tạo sữa mẹ. Sữa mẹ được tạo ra chủ yếu nhờ:

- Kích thích cơ học như bé bú, hoặc mẹ hút sữa nhằm kích hoạt hormone prolactin (tạo sữa) và oxytocin (phản xạ tiết sữa).

- Dinh dưỡng đầy đủ: nói chung về mặt năng lượng, protein, nước, vi chất (sắt, kẽm, vitamin, DHA,…).

Vậy thì, rõ ràng là không có thực phẩm nào trên đời có thể thay thế kích thích cơ học hay trực tiếp tạo hormone prolactin hay oxytocin đủ để tăng lượng sữa được tiết. Mà thực phẩm chỉ gián tiếp hỗ trợ bằng cách bổ sung dinh dưỡng cho mẹ - mà cái này thì loại thực phẩm nào cũng đóng góp ít nhiều. Điều các mẹ cần chính là một nền tảng dinh dưỡng đủ chất, đa dạng chứ việc chăm chăm vào một vài loại được cho là kích sữa thì thậm chí có thể gây mất cân bằng, chưa kể ăn uống không ngon miệng/bị thúc ép còn gây stress, ảnh hưởng đến hệ nội tiết.

Một số trường hợp các mẹ cảm giác "có sữa hơn" sau ăn uống những món “lợi sữa” thường là kết quả gián tiếp như: Cơ thể mẹ được bổ sung năng lượng, mẹ cảm thấy thoải mái hơn → oxytocin tăng, hoặc đôi khi là hiệu ứng giả dược (placebo) – mẹ tin là sẽ có sữa ➔ tâm lý hỗ trợ tiết sữa thật.

ẢNH: Sữa của Chef Vy tuy không quá nhiều, vừa đủ cho con nhưng chỉ là sữa hứng xuống (không phải hút) thì lượng chất béo thấy được bám ở trên thành vẫn trộm vía khá nhiều. Chắc có lẽ một phần nhờ dinh dưỡng từ hạt mà mùi sữa cũng gần giống mùi hạt. Một chia sẻ từ kinh nghiệm cá nhân có thể tham khảo.

•  Vậy thì sữa hạt có lợi ích gì cho bà mẹ cho con bú không?

  
  

Dù như đã khẳng định ở trên, nhưng không thể không nói đến lợi ích GIÁN TIẾP từ sữa hạt – đó chính là đóng góp vào một nền tảng dinh dưỡng lành mạnh cho cơ thể người mẹ (chứ không phải cơ chế kích sữa):

- Thứ nhất, sữa hạt cung cấp năng lượng và dưỡng chất như chất béo tốt (omega-3/6), chất chống oxy hoá, protein thực vật, khoáng chất khá dễ hấp thu.

- Thứ hai, giúp mẹ dễ ăn, dễ tiêu hóa. Nhiều mẹ sau sinh mệt, ăn uống khó khăn, thì uống sữa hạt là một cách nạp thêm dinh dưỡng nhẹ nhàng mà không gây đầy bụng.

- Thứ ba, rất phù hợp cho những mẹ không dùng được sữa động vật hoặc trong thời gian cần hạn chế sữa động vật. Có đợt Vy bị viêm da tiếp xúc dị ứng ở tay nhưng vẫn uống sữa bò và các chế phẩm từ sữa bò (vì giai đoạn gọi sữa về cần những nhóm chất tương tự sữa mẹ trong sữa bò để hỗ trợ cơ thể mẹ tạo sữa nhanh hơn ngoài cơ chế cơ học - chứ Vy không thích dùng sữa bò/dê), thế là tình trạng dị ứng nghiêm trọng hẳn (Vy sẽ cập nhật về bệnh lý mới này sau), hiện tại Vy đang thay thế bằng cách uống sữa hạt mix với sữa đậu nành. Lúc này, chuyển qua chế độ với toàn sữa hạt là một lựa chọn hợp lý hơn rất nhiều.

Một số ví dụ cụ thể về dinh dưỡng trong sữa hạt giúp ích cho quá trình tạo sữa:

+ Hạt lanh, đậu nành có phytoestrogen có thể hỗ trợ mức nội tiết nhẹ nhàng.

+ Mè đen giàu calcium, magnesium.

+ Yến mạch nhiều beta-glucan - hỗ trợ chuyển hoá năng lượng.

+ Đậu lăng, đậu gà thì hàm lượng protein cao.

…

Các hỗ trợ gián tiếp này có nghĩa là nếu bạn dùng thì sẽ bổ sung những chất quan trọng đó cho cơ thể, còn không, bạn hoàn toàn có thể bổ sung những chất đó bằng các nguồn thực phẩm khác cũng sẽ cho được hiệu quả tương tự.

Phụ nữ mang thai và đang nuôi con nhỏ nên lưu ý rằng nên uống sữa hạt tự xay, không lọc nha, chứ sữa hạt công nghiệp đóng hộp thường rất loãng, ít hạt, thậm chí còn nhiều đường. Nếu chỉ uống sữa hạt mà ăn uống tổng thể kém, ít năng lượng, ít đạm thì vẫn có nguy cơ mất sữa.

Danh sách các loại hạt trên hình:

1. Hạt bí hữu cơ Markal

2. Hạt kê hữu cơ đã bóc vỏ Markal

3. Đậu gà hữu cơ Markal

4. Yến mạch cán mỏng hữu cơ Markal

5. Đậu lăng đỏ cam san hô hữu cơ Markal

6. Hạt kiều mạch hữu cơ C'LaVie

7. Đậu đỏ azuki hữu cơ C'LaVie

8. Đậu đỏ kidney hữu cơ C'LaVie

9. Đậu nành hữu cơ C'LaVie

10. Hạt ý dĩ hữu cơ C'LaVie

11. Hạt mè đen hữu cơ C'LaVie

12. Hạt lanh vàng hữu cơ C'LaVie

13. Hạt diêm mạch quinoa 3 màu hữu cơ C'LaVie

14. Hạnh nhân hữu cơ Pano Naturae

15. Hạt phỉ hữu cơ Pano Naturae

16. Óc chó hữu cơ Pano Naturae

17. Hạt dẻ cười rang hữu cơ Pano Naturae

18. Phở gạo lứt hữu cơ Hoa Sữa

19. Bánh tráng gạo lứt hữu cơ Hoa Sữa

20. Bột mì nguyên cám hữu cơ LE CENTENARIE

21. Đường mía hữu cơ Markal

22. Gạo lứt hữu cơ Hoa Sữa